گروه استاندارد زهابی اتاق تمیز یا کلین روم اتاقی است که غلظت ذرات هوا در آن کنترل میشود و ساخت و کاربردش به ترتیبی است که ورود، تولید و حفظ ذرات را در داخل اتاق به حداقل برساند و در صورت لزوم، سایر عوامل مرتبط مانند دما، رطوبت و فشار نیز در ان کنترل میشود.
این تعریف از اتاق تمیز یا کلین روم جامع ترین تعریف از اتاق تمیز است که توسط استاندارد ایزو ۱۴۶۴۴ تعریف شده است. مطابق با این تعریف، اتاق تمیز باید به گونه ای طراحی ، ساخته و مورد استفاده قرار بگیرد که از ورود ذرات به داخل آن جلوگیری به عمل بیاید و همچنین مواد و مصالح به کار گرفته شده در ساخت اتاق تمیز از خود ذره آزاد ننمایند و در اخر ذراتی که بواسطه فرایند تولید در اتاق تمیز منتشر میشوند بواسطه سیستم تهویه اتاق تمیز حذف گردند.
کاربرد اتاق تمیز در صنایع از نقطه نظر فناوری کنترل آلودگی و اتاق تمیز، کاربرد اتاق تمیز با سه هدف حفاظتی متمایز را می‌توان در نظر گرفت:
– حفاظت از فرآیندها و محصولات در برابر اثرات مخرب ناشی از آلاینده‌های موجود در هوا. – حفاظت از کارکنان از قرارگیری در معرض آلاینده‌های موجود در هوا که می‌توانند برای سلامتی مضر باشند. – حفاظت از محیط بیرون در برابر انتشار آلودگی‌های مضر معلق در هوا از تأسیسات.
از اینرو می توان گفت اتاق تمیز در کلیه صنایع حساس و فوق حساس به الودگی همچون داروسازی ،تجهیزات پزشکی ، تجهیزات الکترونیک ، صنایع هوا و فضا، تولید نیمه رساناها، صنایع نظامی، بیمارستان ها ، صنایع خودروسازی و … کاربرد دارد.
کاربرد اتاق تمیز در داروسازی محصولات دارویی باید به‌گونه‌ای تولید شوند که استانداردهای دقیق اثربخشی و کیفیت را برآورده کنند. تمام جنبه‌های کیفی متناسب با ریسک‌های روش مصرف: تزریقی، خوراکی و غیره؛ و همچنین نحوه تولیدشان نیز بررسی میشوند: نحوه ضدعفونی، استریل نهایی یا تحت شرایط کمتر کنترل‌شده.
جهت براورده کردن کیفیت و اثر بخشی محصولات دارویی استفاده از اتاق تمیز در صنایع داروسازی امری اجتناب ناپذیر می باشد. کاربرد اتاق تمیز در صنایع داروسازی تنها به بخش تولید محدود نمیشود و سایر قسمت ها همچون توزین، انبارش، قرنطیه، ازمایشگاه ها و … را نیز شامل میشود. الگوهای جریان هوا در اتاق تمیز الگوهای جریان هوای آشفته(غیر یک سویه) فیلترهای اپا، هپا و اولپا کیفیت مطلوب هوای ورودی به اتاق های تمیز را تضمین می‌کنند. اما به تنهایی کافی نیستند: برای کنترل مطلوب و اقتصادی اثرات انتشار ذرات و میکروارگانیسم‌ها در اتاق‌های تمیز باید الگوی جریان هوای مناسبی را انتخاب کرد. اگر الزامات تمیزی هوای اتاق نسبتاً متوسط باشد، کافی است طبق اصل اختلاط آشفته جریان هوا، غلظت آلاینده‌های منتشر شده در اتاق را با تأمین مقادیر کافی هوای فیلترشدة اپا یا هپا رقیق کرد. این الگوی جریان هوا (شکل ۱) در فناوری تهویه مطبوع به خوبی شناخته شده است. با تأمین هوای فیلترشده با فیلترهای اپا یا فیلترهای هپا می‌توان با استفاده از نرخ‌های جریان هوای نسبتاً متوسط، الزامات تمیزی هوای اتاق‌های درجة 7 و 8 ایزو در حالت عملیاتی را طبق استاندارد ایزو14644-1 تأمین کرد. ترکیب فیلترهای هوای پیشنهادی برای اتاق‌های تمیز با درجات تمیزی مختلف درجه تمیزی هوای اتاق اولین مرحله فیلتر* دومین مرحله فیلتر** سومین مرحله فیلتر درجه 5 ایزو F7 F9 H14 درجه 6 ایزو F7 F9 H14 درجه 7 ایزو F7 F9 H13 درجه 8 ایزو F7 F9 E12 * طبقه‌بندی میزان تمیزی اتاق‌ها طبق استاندارد ایزو14644-1 برای وضعیت عملیاتی ** طبقه‌بندی فیلترها طبق استاندارد EN779:2002 (فیلترهای گردوغبار ریز) و EN1822:2009 (فیلترهای اپا و هپا) الگوی جریان هوای یک طرفه(یک سویه) برای الزامات تمیزی بالاتر و بالاترین الزامات تمیزی هوا، باید از الگوی جریان هوای متفاوتی استفاده شود: جریان هوای یک‌طرفه که به آن جریان هوای آرام نیز گفته میشود که البته از نظر علمی کلمة دقیقی نیست. جریان هوای یک‌طرفه معمولاً با استفاده از فیلتر یکپارچة هپا یا اولپا در سقف ایجاد می شود که منجر به حرکت جریان هوا روی خطوط جریان کم‌وبیش موازی و با سرعت نسبتاً یکنواخت میشود. بنابراین، این الگوی جریان هوا باعث حذف ذرات و میکروارگانیسم‌های منتشر در هوای اتاق، از مستقیم‌ترین مسیر میشود، از این رو بدون ضرر آنان را حذف می‌کند. مشخصة جریان هوای یک‌طرفه اختلاط جانبی بسیار کم است و اثرات مضر ذرات معلق در هوا را محدوده به همان محدوده مجاور خط جریانی می‌کند که ذره در امتداد آن حمل میشود. شکل ۲مثالی ایده‌آل را نشان می‌دهد که جریان هوا به‌طور عمودی به سمت پایین هدایت میشود و از منافذ موجود در کف اتاق خارج میشود. به دلایل بهداشتی نمی‌توان از چنین کف‌پوش‌هایی در صنعت داروسازی استفاده کرد. بنابراین، هوای حاصل باید از طریق منافذ دیوارها از اتاق خارج شود که نزدیک به کف اتاق قرار دارند: یک الگوی جریان هوای تا حدودی تغییریافته حاصل میشود که با این وجود، هنوز هم قادر است ذرات را در یک مسیر نسبتاً مستقیم، از نقطة انتشارشان جارو کند. در جریان هوای یک‌طرفه، کیفیت نهایی فیلترهای هوا باید حداقل H13 باشد، منظور آزمایش کیفی میزان نفوذ پس از نصب در محل است. بیشتر بخوانید | اتاق توزین چیست 1. الگوهای جریان هوا در اتاق تمیز: جریان هوای مختلط آشفته 2. الگوهای جریان هوا در اتاق تمیز: جریان هوای عمودی یک‌طرفه 3. جریان هوای یک‌طرفه اطراف یک مانع – بد (سمت چپ) خوب (سمت راست) متأسفانه، تجهیزات تولیدی نصب شده در اتاق تمیز که در مناطق تمیز با جریان هوای یک‌طرفه نصب میشوند، اغلب الزامات آیرودینامیکی این الگوی جریان هوا را به طور رضایت‌بخشی تأمین نمی‌کنند. بنابراین ممکن است گرداب‌ها و مناطقی با هوای راکد ایجاد شوند که هر دو اجازة انتقال جانبی آلودگی‌هایی را می‌دهند که در آن‌جا آزاد شده‌اند. لبه‌ها باید گرد باشند و از زوایای غیرقابل دسترسی اجتناب شود (مورد سوم). منابع حرارتی محلی که جریان‌های حرارتی تولید می‌کنند نیز می‌توانند باعث ایجاد مناطقی با هوای راکد شوند (مورد چهارم). جریان هوای افقی یا شیب‌دار (مورد پنجم) هر دو قادر به مقابله مؤثر با این پدیده هستند. 4. جریان هوای یک‌طرفه که توسط یک منبع حرارت منحرف شده است 5. کنترل منبع حرارت با استفاده از جریان هوای یک‌طرفه افقی یا اریب 1: هوای تغذیه‌شده 2: جریان هوای یک‌طرفة افقی 3: جریان هوای یک‌طرفة اریب 4: جریان خروجی سرعت هوا در جریان هوای یک‌طرفه پایدار باید آن‌قدر بالا باشد که بتواند اثر منابع حرارتی محلی را به حداقل برساند. حتی تفاوت‌های کوچک دما می‌توانند باعث ایجاد جریان‌های حرارتی قابل توجهی شوند: به عنوان مثال گرمای آزادشده توسط یک فرد ایستاده یا نشسته، با شدت حدود 80 وات، می‌توان منجر به جریان حرارتی با سرعت 2/0 متر بر ثانیه در بالای سر او شود. پخش‌کننده صوت 00:00 00:00 برای افزایش یا کاهش صدا از کلیدهای بالا و پایین استفاده کنید. پایش اتاق تمیز همانطور که گفته شده برای تولید بسیاری از محصولات حساس به ویژه محصولات دارویی به محیط‌های کنترل‌شده‌ای (اتاق های تمیز) نیاز است که باید استاندارد معینی را در رابطه با تعداد ذرات معلق در هوا برآورده کنند تا درجه تمیزی معینی به آنان نسبت داده شود. با این حال، هنگامی‌که درجه تمیزی معینی به آنها اختصاص داده شد، باید مجموعه‌ای از پارامترهای فیزیکی و میکروبی دیگر را نیز برآورده کنند که شامل فیلتراسیون هپا، اختلاف فشار، پوشیدن لباس مناسب و غیره میشود. برای دستیابی به کنترل میکروبی، باید از برخی روش‌های معین نظافت و همچنین مواد شوینده و ضدعفونی‌کننده استفاده شود. برای ارزیابی اثربخشی سامانه‌های کنترل محیطی، لازم است از یک برنامه پایش محیطی مشخص در اتاق تمیز استفاده شود که بخش مهمی از هر سامانه مدیریت کیفی دارویی قاعده‌مند را تشکیل می‌دهد. هنگامی‌که انطباق یک اتاق تمیز یا دستگاه هوای پاک مورد تأیید قرار گرفت و مجوزش صادر شد، باید متناسب با ریسک، تحت پایش قرار بگیرد تا ثابت شود که می‌تواند محیط ضدعفونی تولید را حفظ کند و حفظ خواهد شد. این بخش تنها بر شمارش ذرات متمرکز است. بیشنر بخوانید | تجهیزات استیل اتاق تمیز بسیاری از جنبه‌های تولید دارو، طبق رویه‌های خوب تولید (GMP) تنظیم میشوند. در بسیاری موارد، این رویه‌ها طبق مقررات یا دستورالعمل‌های دقیقی اعمال میشوند. با این حال، انتظارات مربوط به پایش محیطی به آن خوبی تعریف نشده‌اند. راهنمای سازمان غذا و دارو برای تولید در شرایط ضدعفونی و دستورالعمل GMP اتحادیه اروپا چارچوب‌هایی را برای تولید استریل ارائه می‌کنند؛ اگرچه هر کارگاه باید رویه‌های مختص خود را تعریف کند که با شرایطش سازگار باشد. GMPها انتظارات پایش محیطی در تولید غیراستریل را نیز تعیین می‌کنند. دستورالعمل های پایش اتاق تمیز دستور العمل هایی که برای پایش اتاق های تمیز یا کلین روم ها می‌توان به کار بست، عبارت هستند از: – GMP اتحادیه اروپا، پیوست 1: در زمینه تولید استریل، که حداکثر تعداد ذرات زیست‌پذیر و غیرزیست‌پذیر و همچنین جزئیات روش‌های پذیرفته شده برای پایش محیطی را ارائه می‌دهد. – GMP اتحادیه اروپا، بخش 4-1 «کنترل کیفیت»: در زمینه پایش شرایط محیطی برای برآورده کردن الزامات GMP. – GMP اتحادیه اروپا، بخش 5: در زمینه اماکن تولیدی که باید در برابر «آلودگی‌های میکروبی و سایر آلودگی‌ها» محافظت شوند (5-10)، جلوگیری از آلودگی متقابل (5-19) و لزوم پایش محل‌های فرآیند (5-20). – GMP اتحادیه اروپا، پیوست 7: در زمینه جلوگیری از آلودگی هنگام تولید محصولات دارویی گیاهی – GMP اتحادیه اروپا، پیوست 9: تدوین هشدارهای مربوط به حساسیت مایعات، کرم‌ها و پمادها نسبت به آلودگی‌های میکروبی – آیین‌نامه 211.113 قوانین فدرال، «کنترل آلودگی‌های میکروبی» با تأکید بر خطر میکروارگانیسم‌های نامطلوب – دستورالعمل سازمان غذا و دارو در مورد محصولات دارویی استریل که تحت فرآوری استریل تولید میشوند، سپتامبر 2004 – USP 35-NF30: کنترل میکروبی و نظارت بر محیط‌های فرآوری ضدعفونی – استاندارد ایزو14644 (قسمت‌های 1 تا 9): اتاق‌های تمیز و محیط‌های کنترل‌شده مرتبط – استاندارد ایزو14698-1: اتاق‌های تمیز و محیط‌های کنترل‌شدة مرتبط؛ کنترل آلودگی‌های زیستی، قسمت 1: اصول و روش‌های کلی. ژنو، سوئیس، سازمان بین المللی استاندارد، 2003 این تنوع رویکردی، منجر به اتخاذ انواع سازوکارهای مختلف شده است. هدف این مقاله تشریح بهترین روش‌ها برای پایش محیطی اتاق تمیز و کمک به متخصصین کیفی برای تدوین و توسعة برنامه پایش محیطی برای اتاق‌های تمیز به ویژه اتاق های تمیز دارویی است. ولیدیشن اتاق تمیز به مجموعه عملیات و مستنداتی که به منظور احراز کیفیت اتاق تمیز صورت میگیرد به طور ساده ولیدیشن اتاق تمیز یا صحه گذاری اتاق تمیز میگویند. جهت ولیدیشن اتاق تمیز چندین مرحله تست مورد نیاز می باشد جهت انجام این تست ها به دستگاه ها و تجهیزات مخصوص و افراد متخصص و آموزش دیده نیاز می باشد.
ارزیابی ریسک در اتاق تمیز در سال‌های اخیر، پایش محیطی به جای تمرکز بر جمع‌آوری داده برای اهداف سنجیده‌نشده، بیشتر به سمت ارزیابی ریسک معطوف شده است. رویکردهای ریسک‌محور شامل شناسایی انواع ریسک، ارزیابی تأثیر آنها از طریق محاسبه شدت ریسک و احتمال وقوع آن و سپس پذیرش یا حذف آن است. در مواردی که نمی‌توان یک ریسک را حذف کرد یا به سطح رضایت‌بخشی تقلیل داد، باید آن را تحت نظارت درآورد. پایش محیطی مبتنی بر این سامانه‌های تشخیصی است. بنابراین، از تولیدکنندگان دارو انتظار می‌رود که رویکردی ریسک‌محور برای کنترل میکروبی و محیطی اتخاذ کنند. تدوین برنامه پایش محیطی اتاق تمیز یکی از مهم‌ترین ملاحظات متخصصین میکروب‌شناسی و ارزیابی کیفیت است. این امر مستلزم یک مبنای منطقی سنجیده (شامل خط‌مشی‌ها و رویه‌ها)، با تأکید بر پایش، تحلیل داده، یافتن روندها و اقدامات پیگیرانه در رابطه با نتایج خارج از محدوده است. این مقاله پایش محیطی اتاق های تمیز را در گسترده‌ترین معنای آن در نظر میگیرد. این محدوده را می‌توان به سه حوزه تقسیم کرد: عملکرد فیزیکی و صدور گواهی کلین روم ها کنترل تعداد ذرات غیرزیست‌پذیر در کلین روم کنترل میکروارگانیسم‌های زنده در کلین روم همانطور که در بالا اشاره شد، تمایز قابل توجهی بین پایش محیطی و کنترل محیطی وجود دارد. عملکرد فیزیکی اتاق‌های تمیز، در کنار نظارت مدیریتی و کارکنان آموزش‌دیده و واجد شرایط، جنبه کنترلی را تأمین می‌کنند. نکته مهم در این رابطه، به طراحی و خطرات مربوط با آن مربوط میشود که با بخش‌های خاصی از عملیات فرآیند در ارتباط هستند. روش‌های مربوط به ذرات زیست‌پذیر و غیرزیست‌پذیر، جنبة پایشی را تأمین می‌کنند. چنین داده‌هایی به درک عملکرد جاری تأسیسات کمک می‌کنند. در پایش محیطی اتاق تمیز، توجه به این نکته مهم است که پایش تنها «تصویری لحظه‌ای» از شرایط فرآیند اتاق تمیز در یک نقطه زمانی خاص ارائه می‌دهد. هر کدام از رویدادها به ندرت به خودی خود اهمیت دارند. آنچه اهمیت دارند، مسیر روند و معیار اطمینان و سرعت رسیدگی به آلودگی موردنظر است. منابع آلودگی در اتاق تمیز شامل دو مورد مسئولیت ها و کارکنان اتاق تمیز می باشد. مسئولیت ها مجموعه‌ای از مسئولیت‌ها در رابطه با کنترل و پایش محیطی اتاق های تمیز وجود دارد. طبق GMPهای فعلی، این نقش‌ها باید تعریف شوند. نقش تضمین کیفیت مستلزم تدوین استانداردها، خط‌مشی‌ها و نظارت بر عملیات است. شامل تغییر کنترل‌های نظارتی در زمان‌های اصلاح اتاق‌های تمیز یا در مورد ساختمان‌های جدید میشود؛ همچنین باید بر مواردی نظارت داشت که جنبه‌های عملکردی فرآوری می‌توانند بر محیط اتاق تأثیر بگذارد (مانند استفاده از آسیاب که سطح بالاتری از ذرات تولید می‌کند)؛ در رویدادهای مهم آلودگی نیز باید بر تغییراتی که برای کنترل آلودگی ایجاد میشوند، نظارت داشت. مهندسین وظیفه دارند کمک کنند طراحی و بهره‌برداری از اتاق های تمیز با استانداردهای مورد نیاز انطباق داشته باشند. کارکنان تولید وظیفه دارند که به درستی از اتاق‌های تمیز استفاده کنند و جنبه‌های عملکرد فیزیکی را ارزیابی کنند. نقش متخصصین میکروب‌شناسی تدوین و هدایت برنامة پایش محیطی ذرات زیست‌پذیر و غیرزیست‌پذیر در اتاق تمیز است که شامل تعیین مکان‌های پایش، تنظیم سطوح هشدار و اقدام، شناسایی روند و تفسیر داده‌ها، ارائه آموزش، بررسی تجهیزات جدید مورد نیاز فرآیند و بررسی نتایج خارج از محدوده میشود. استانداردها و کلاس بندی اتاق تمیز محصولات حساس به آلودگی باید به‌گونه‌ای تولید شوند که استانداردهای دقیق اثربخشی و کیفیت را برآورده کنند. تمام جنبه‌های کیفی متناسب با ریسک‌های روش مصرف: تزریقی، خوراکی و غیره؛ و نحوه تولیدشان بررسی میشوند: ضدعفونی، استریل نهایی یا تحت شرایط کمتر کنترل‌شده اتاق های تمیز بر اساس تعداد ذرات معلق در واحد حجم هوا طبقه بندی می شوند. استانداردهای مختلفی برای اتاق های تمیز وجود دارد، اما رایج ترین آنها استاندارد ISO 14644-1 است. این استاندارد اتاق های تمیز را به هفت کلاس طبقه بندی می کند، از کلاس 1 با کمترین سطح آلودگی تا کلاس 7 با بالاترین سطح آلودگی. استاندارد های جی ام پی پیشرفت اصلی اتاق‌های تمیز در طول دهه 1980 چندان با فناوری در ارتباط نبود، بلکه مربوط به افزایش استانداردهای جی‌ام‌پی در فرآوری دارویی بود (البته پیشرفت‌های طراحی اتاق تمیز در طول این دهه نیز ادامه یافت.) هماهنگی کمی بین سازمان‌های مختلف مسئول استانداردها، مقررات و دستورالعمل‌ها وجود داشت که باعث تفاوت‌های قابل‌توجهی بین استانداردهای ملی اتاق‌های تمیز و الزامات عملیاتی و آزمایشی جی‌ام‌پی در فرآوری دارویی شده بود. اولین «راهنمای» قابل توجه جی ام پی، انتشار گزارش فنی اعتبارسنجی محصولات ضدعفونی توسط انجمن داروهای تزریقی در سال 1981 بود که به شش سال قبل از صدور دستورالعمل نظارتی سازمان غذا و دارو در این زمنیه بازمی‌گردد. سازمان غذا و دارو اولین دستورالعمل خود را در مورد تولید محصولات ضدعفونی، در سال 1987 صادر کرد: «راهنمای محصولات دارویی استریل‌شده با فرآوری ضدعفونی.» این دستورالعمل، برای طبقه‌بندی ذرات به استاندارد فدرال 209 ارجاع می‌دهد و تا به امروز، دقیق‌ترین اطلاعات نظارتی را در رابطه با تضمین استریل‌سازی، کنترل اتاق تمیز و آزمایش‌های میکروبیولوژیکی داشته است. این سند در رابطه با اتاق‌های تمیز، «منطقه‌ای حیاتی» را تعریف می‌کند که اشکال دارویی، ظروف و درب‌ها در آن محیط قرار می‌گیرند، همچنین مناطق پشتیبان و مناطقی برای آماده‌سازی اجزاء تعریف شده‌اند. علی‌رغم پیشرفت‌های فناوری اتاق تمیز، به ویژه استفاده گسترده‌تر از جداسازها، این استاندارد تا سال 2004 مورد بازبینی مجدد قرار نگرفت. محدودیت‌های میکروبیولوژیکی در دستورالعمل‌های اف‌دی‌ای و همچنین جی ام پی های اروپایی، مانند استانداردهای ناسا برای آزمایش‌های میکروبیولوژیکی به نظر می‌رسید. تفاوت بعدی با انتشار فصل عمومی فارماکوپیای ایالات متحده (یو‌اس‌پی) در مورد اتاق‌های تمیز ظاهر شد. اگرچه این فصل الزام‌آور نبود، اما عموماً به عنوان بهترین راهنمای عملی مورد انتظار قانون‌گزاران در نظر گرفته می‌شد. در این فصل، طرحی جدید برای طبقه‌بندی ذرات و محدودیت‌های پایش میکروبیولوژیکی ارائه شده بود و تناوب پایش‌ها را نیز تعیین می‌کرد. تغییر کوچکی نیز در اصول کاری اتاق تمیز به وجود آمد که به موجب آن رتبه یک اتاق تمیز ارتباط کمتری با نتیجه‌ای که در احراز صلاحیت به دست می‌آورد، داشت و بیشتر به فعالیت خاصی ربط پیدا می‌کرد که در آن انجام می‌شد. برای مطالعه بیشتر در مورد استاندرادها و کلاس بندی اتاق تمیز کلیک کنید. کارکنان اتاق تمیز کارکنان منبع اصلی آلودگی میکروبی در اتاق‌های تمیز هستند که هم شامل کارکنان تولید میشود و هم سایر کارکنان حاضر در بخش‌های فرآیند مانند نظافتچی‌ها و مهندسان را نیز در بر میگیرد. بنابراین مهم است که همه کارکنانی که وارد اتاق‌های تمیز میشوند، در مورد چگونگی رفتار و رویه‌های لباس پوشیدن به خوبی آموزش دیده باشند. باید آموزش‌های دیگری نیز درمورد بهداشت و شناخت اولیه میکروبی ارائه شود. اتاق های تمیز و شناخت منابع الودگی در آن اتاق‌ها و مناطق تمیز، محیط‌هایی هستند که برای کنترل غلظت ذرات معلق در هوا طراحی شده‌اند. در بخش‌های مختلف این مقاله و مقالات دیگر اتاق تمیز به جزئیات اتاق‌های تمیز پرداخته شده است. اتاق های تمیز طوری ساخته میشوند که ورود، تولید و حفظ ذرات را به حداقل برسانند. سطح تمیزی اتاق تمیز بر اساس تعداد ذرات موجود در هوای اتاق تمیز تعیین میشود. سامانه اچ‌واک (گرمایش، تهویه و تهویه مطبوع) سطح تمیزی اتاق را کنترل می‌کند. نکته کلیدی کنترل سطح تمیزی اتاق است. علاوه بر این، اتاق های تمیز طوری ساخته میشوند که فشار اتاق تمیز، حجم هوای ورودی به اتاق تمیز، دما و رطوبت اتاق تمیز کنترل شود. بنابراین، طراحی، ساخت و بهره‌برداری از اتاق‌های تمیز در کنترل محیطی آن اهمیت دارند. اتاق های تمیز طوری طراحی شده‌اند که آلودگی را به حداقل برسانند و سطح آن را کنترل کنند. منابع زیادی برای آلودگی وجود دارد. هوای جو حاوی ذرات غبار، میکروارگانیسم‌ها، میعانات و گازها است. فرآیندهای تولید نیز طیف وسیعی از آلاینده‌ها را تولید می‌کنند. فرآیندهایی که با آسیاب کردن، سایش، بخاردهی، تولید گرما، پاشش، چرخش و غیره همراه هستند، ذرات و غبار تولید می‌کنند و باعث آلودگی محیط اطراف میشوند. آلودگی می‌تواند منجر به توقف‌های هزینه‌بر و افزایش هزینه‌های تولید شود. اتاق تمیز باید پس از ساخت نیز با همان استانداردهای بالا نگهداری و نظافت شود. مشخص شده است که بخش عمده این آلاینده‌ها از پنج منبع اصلی تولید میشوند: تأسیسات، افراد، ابزار، سیالات و محصولات در حال تولید همگی می‌توانند در ایجاد آلودگی نقش داشته باشند. کارکنان محیط‌های تمیز بیشترین سهم را در آلودگی دارند و باعث انتشار بخارات بدن، پوست مرده، میکروارگانیسم‌ها، چربی‌های پوست و غیره میشوند. به طور متوسط روزانه 1,000,000,000 سلول پوستی از بدن انسان جدا میشود که روی 10% آنها میکروارگانیسم وجود دارد. انسان به‌طور طبیعی ذرات زیادی تولید می‌کند. بیشتر این ذرات توسط لایه بیرونی سطح پوستمان ایجاد میشوند، اما ممکن است زمان‌هایی که نفس می‌کشیم، سرفه می‌کنیم، عطسه می‌کنیم، می‌خندیم، آواز می‌خوانیم و فریاد می‌زنیم، از طریق دهان و بینی نیز وارد هوای اطراف شوند. ذراتی که از دهان و بینی افراد خارج میشوند، قطرات مایع کوچکی هستند که به شدت آلوده به میکروارگانیسم‌ها هستند. این نشان‌دهندة اهمیت پوشیدن لباس تمیز و نحوة صحیح پوشیدن این لباس‌ها است. آلاینده‌ها اهمیت قابل توجهی در زمینه کنترل آلودگی و فناوری اتاق‌های تمیز دارند. تصویر زیر یک نمای شماتیک کلی از منبع، انتشار و همچنین نشست آلاینده‌ها نشان می‌دهد. در این شکل، چهار منبع کلی آلاینده‌های مختلف نشان داده شده‌اند. علاوه بر این، راه‌های مختلفی انتشار آلاینده‌ها از منبع و در نهایت محل نشست این آلاینده‌ها نشان داده شده‌اند. رابطه بین چهار عامل اصلی آلودگی: کارکنان، سطوح، هوا و فرآیند تولید. خطوطی که منابع آلودگی را به هم وصل می‌کنند، مسیرهای نشست آلودگی را نشان می‌دهند. در واقع منابع آلودگی ، همان محل‌هایی هستند که امکان نشست آلودگی‌ها وجود دارد. چهار منبع اصلی آلودگی اتاق تمیز عبارتند از: کارکنان (یعنی انسان)، هوای اطراف، تمام سطوح داخل اتاق، محصولات و یا خود فرآیند. این منابع همگی به هم مرتبط هستند. از منظر عمومی، هر چهار منبع به یک اندازه مهم هستند. اما از منظر عملی، اغلب این سؤال مطرح میشود که «کدام یک از این چهار منبع در رابطه با کاری که در حال انجام است، بیشترین اهمیت را دارند؟» پاسخ این سؤال این است که هر چهار مورد مهم هستند، اما تأثیر هر یک از آنها بر نتیجة فرآیند تولید به ماهیت محصول، حساسیت آن و همچنین نحوه استفاده از محصول بستگی دارد. کارکنان می‌توانند محصول یا فرآیند تولید را از طریق هوا، تماس مستقیم یا غیرمستقیم با سطوح مختلف و همچنین تماس مستقیم با محصول و یا تجهیزات فرآیند آلوده کنند. همانطور که اشاره شد مهم‌ترین اثر آلاینده‌ای که افراد می‌توانند داشته باشند، از طریق فرآیند طبیعی ریزش منظم سلول‌های اپیدرمی است. گفته میشود هر انسان در حالت نشسته و سکون، تقریباً 100000 ذره در دقیقه آزاد می‌کند. هنگام حرکت، حتی اگر اندک باشد، تعداد ذرات به‌طرز چشمگیری افزایش پیدا می‌کنند. اکثر میکروارگانیسم‌های اتاق تمیز در هوا هستند. اگر روی سطح خشک بنشینند، بعید است زنده بمانند و در حالت ایده آل، هر گونه آلودگی از اتاق حذف میشود. در اتاق های تمیز دستگاه‌های مختلف هوای پاک وجود دارند. در قسمت واژگان استاندارد ایزو14644-7 (اتاق‌های تمیز و محیط‌های کنترل شده مرتبط، قسمت7)،از اصطلاح «دستگاه‌های جداکننده» برای توصیف هودهای هوای تمیز، جعبه‌های دستکش‌دار یا گلاوباکس، جداسازها و محیط‌های کوچک استفاده شده است. این دستگاه‌ها شامل جریان‌های هوای آرام (که در حوزه تولید دارو، دستگاه‌های جریان یک‌طرفه خوانده میشوند زیرا به راحتی نمی‌توان جریان هوای آرام «واقعی» ایجاد کرد)، اطاقک‌های ایمنی زیستی و جداسازها میشوند. چنین دستگاه‌هایی معمولاً طبق GMP اتحادیه اروپا، درجه A هستند یا طبق درجه 5 ایزو کار می‌کنند. اصطلاح «اطاقک (کابین)» بیشتر در اروپا و اصطلاح «هود» بیشتر در ایالات متحده استفاده میشود. منابع ذرات معلق در هوا سه منبع ذرات معلق در هوا که سامانة هواساز اتاق‌های تمیز باید آنها را در نظر گیرد، عبارتند از: هوای بیرون، سامانه هواساز و انتشار ذرات در اتاق‌های کار. ذرات پراکنده در هوای بیرون می‌توانند علل طبیعی داشته باشند یا ناشی از فعالیت‌های انسانی باشند. منابع طبیعی متداول ذرات عبارتند از فرآیندهای هوازدگی، فرسایش بادی، طوفان‌های شن، فوران‌های آتشفشانی و آتش‌سوزی جنگل‌ها. ترافیک، فعالیت‌های صنعتی و تولید گرما عمده‌ترین فعالیت‌های انسانی هستند که منجر به آزادسازی ذرات میشوند. در نتیجة این دو عامل، هر مترمکعب از هوای بیرون می‌تواند بسته به آب و هوا و تراکم جمعیت انسانی، حاوی 10 میلیون تا 10 میلیارد ذره بزرگ‌تر یا مساوی 5/0 میکرومتر باشد که در شرایط موقت، امکان دارد بیشتر هم باشد. علاوه بر این، غلظت میکروارگانیسم‌های هوای بیرون می‌توان 1000 واحد تشکیل‌دهندة کلونی در مترمکعب یا بیشتر باشد. سایش و پارگی اجزای مکانیکی سامانه هواساز می‌تواند منجر به تولید ذرات شود. علاوه بر آن ممکن است میکروارگانیسم‌ها بر روی قسمت‌های مرطوب آن (خنک‌کننده‌های هوا، مرطوب‌کننده‌های هوا، برج‌های خنک‌کننده یا داخل مسیرها، اگر عایق آسیب‌دیده یا ناکافی داشته باشند) تکثیر شوند و متعاقباً به هوایی که تغذیه میشود، انتقال پیدا کنند که نسبت به مورد قبلی خطرات بالقوة بیشتری دارد. فرآیندهای تولید و جابجایی مواد در اتاق‌های کار می‌توانند مقادیر قابل توجهی از ذرات را آزاد کنند. همچنین، نفوذ کنترل‌نشده هوای بیرون به فضای داخلی ساختمان یا آلایندگی متقابل اتاق‌های مجاور می‌تواند باعث نفوذ ذرات به اتاق‌های کاری شود. یکی از منابع مهم انتشار ذرات، انسان است (شکل 1) که حتی در حین فعالیت‌های آرام نیز بین 100000 تا 500000 ذرة 3/0 میکرومتری و تا 500 واحد تشکیل‌دهندة کلونی آزاد می‌کند! شکل 2 نشان می‌دهد که چقدر بدن انسان پر از موجودات زندة تک‌سلولی است: بنابراین درک آن چندان دشوار نیست که به عنوان منبع انتشار واحدهای تشکیل‌دهنده کلونی عمل کند. بیستر بخوانید | راه های شناسایی منابع آلودگی در اتاق تمیز نظافت و ضدعفونی اتاق تمیز اتاق‌ها و مناطق تمیز باید به طور منظم تمیز و ضد عفونی شوند. برای این منظور، معمولاً یک مرحله شوینده و به دنبال آن یک مرحله ضدعفونی‌کننده استفاده میشود. ممکن است لازم باشد باقیماندة مواد ضدعفونی‌کننده را با آب پاک کرد. تجهیزات مورد استفاده برای نظافت اتاق‌ها (کف‌شوی‌ها و سطل‌ها) باید از طراحی متناسب با درجه تمیزی اتاق برخوردار باشند. برای نظافت باید از دستورالعمل سختگیرانه‌ای پیروی کرد. برای نظافت و ضدعفونی اتاق تمیز با استفاده از دستمال و کف‌شوی، بهترین کار خیس کردن پارچه و تمیز کردن آن ناحیه با استفاده از حرکات موازی است که با هم همپوشانی دارند (با تقریباً یک چهارم همپوشانی)؛ هرگز نباید از حرکات دایروی استفاده کرد. جهت نظافت باید به سمت کاربر باشد (از بالا به پایین، از عقب به جلو). برای جلوگیری از غلظت بیش از حد مواد شوینده یا ضدعفونی‌کننده، تنها یک بار باید از آنها استفاده کرد. نظافت و ضدعفونی باید از «تمیزترین» منطقه شروع شود و به «کثیف‌ترین» منطقه برسد. معمولاً نظافت در هر منطقه عملیاتی، قبل از استفاده انجام میشود. به طور کلی، ارزیابی ریسک فاصله زمانی بین نظافت‌های متوالی را تعیین می‌کند. برنامه پایش محیطی اطلاعات مفیدی را برای ارزیابی اثربخشی برنامه‌های نظافت و ضدعفونی در اختیارمان قرار می‌دهد (به ویژه پایش سطوح). احراز کیفیت اتاق تمیز مستندات احراز کیفیت اتاق تمیز شامل پنج مورد زیر می باشد که در این مقاله به بررسی کامل آن ها می پردازیم. احراز کیفیت طراحی Design Qualification – DQ احراز کیفیت نصب Installation Qualification – IQ احراز کیفیت عملیات Operation Qualification – OQ احراز کیفیت عملکرد Performance Qualification – PQ برای مطالعه بیشتر در مورد کیفیت اتاق تمیز کلیک کنید. برنامه پایش محیطی اتاق تمیز: تعداد ذرات غیرزیست‌پذیر پایش تعداد ذرات غیرزیست‌پذیر اتاق های تمیز بخش مهمی از برنامه پایش محیطی را تشکیل می‌دهد. چنین پایشی فراتر از طبقه‌بندی اتاق تمیز است. «ذره» در رابطه با اتاق تمیز اصطلاحی کلی است که برای مواد ریز مرئی به کار می‌رود، ذره می‌تواند مایع یا جامد باشد و اندازه آن از 001/0 تا 1000 میکرومتر متغیر است. گاه لازم است عبارت فیبر نیز تعریف شود. به‌طور کلی، فیبر به عنوان ذره‌ای تعریف میشود که نسبت طول به قطر آن بزرگ‌تر یا مساوی 10 باشد. ذرات هوابرد به ذرات معلق در هوا اطلاق میشود. ذرات مختلفی با اندازه‌های متفاوت در هوا وجود دارند که می‌توانند ذرات گردوغبار، پوست، میکروارگانیسم‌ها و غیره باشند. همانطور که توضیح داده شد، کارکرد اتاق‌های تمیز به معنای کاهش تعداد ذرات معلق در هوا است. به عنوان مثال، در هر فوت مکعب هوای یک ساختمان اداری 500000 تا 1000000 ذره بزرگ‌تر یا مساوی 5/0 میکرومتر وجود دارد. اما یک اتاق تمیز درجة A GMP اتحادیه اروپا یا درجة 5 ایزو طوری طراحی شده است که بیش از 100 ذره (5/0 میکرومتر یا بزرگ‌تر) در هر فوت مکعب هوا نداشته باشد. قطر موی انسان حدود 75-100 میکرون است. ذره‌ای با قطر 200 برابر کوچک‌تر (5/0 میکرون) از موی انسان می‌تواند در اتاق تمیز فاجعه بیافریند. ذرات می‌توانند منابع مختلفی داشته باشند که شامل این موارد میشود: تأسیسات اتاق تمیز؛ مانند دیوارها، سقف‌ها، رنگ و پوشش‌ها، مصالح ساختمانی، ذراتی که از سامانه تهویه مطبوع رد میشوند، هوا و بخارات اتاق، سرریزها و نشتی‌ها؛ افراد؛ شامل پوسته‌ها و چربی‌های پوست؛ لوازم آرایشی و عطر؛ آب دهان؛ پرزها و الیافی که از لباس جدا میشوند؛ مو و غیره. تجهیزات اتاق تمیز، از جمله: ذراتی که در اثر اصطکاک و سایش ایجاد میشوند، روان‌کننده‌ها و گازهای تولیدی، ارتعاشات. تجهیزات نظافتی اتاق تمیز مانند: جاروها، کف‌شوها، گردگیرها و مواد شیمیایی پاک‌کننده. سیالات؛ که ناشی از نشتی‌ها هستند. ذرات معلق در هوا، عمدتاً: باکتری‌ها، قارچ‌ها، مواد آلی و رطوبت . ذراتی که توسط محصول تولید میشوند. واحد اندازه‌گیری ذرات «میکرومتر» یا «میکرون» است. نماد آن µm است. میکرون واحد طولی به اندازه یک میلیونیم (6-10) متر است. استانداردهای نظارتی اتاق‌های تمیز، بر دو اندازة ذرات تمرکز دارند که به دلیل خطر بالقوه‌ای که ایجاد می‌کنند، انتخاب شده‌اند. این دو اندازه عبارتند از: ذرات با اندازه 5/0 میکرومتر، که اندازه‌شان به بسیاری از میکروارگانیسم‌ها نزدیک است. ذرات با اندازة 0/5 میکرومتر، که اندازه‌شان نزدیک به پوسته‌های پوست است، که بسیاری از میکروارگانیسم‌ها بهشان وصل میشوند. GMP اتحادیه اروپا هر دو اندازه را در نظر میگیرد اما تمرکز اصلی دستورالعمل سازمان غذا و دارو بر ذرات 5/0 میکرومتری متمرکز است. ارزیابی ذرات هنگام طبقه‌بندی اتاق‌های تمیز، شاخصی است که نشان می‌دهد جنبه‌های فیزیکی عملیات اتاق تمیز، به هر ترتیبی که هستند، به درستی کار می‌کنند. در عملیات روزمره، هدف از شمارش ذرات ارزیابی تأثیر تجهیزات و کارکنان بر محصول و فرآیند موردنظر است. فاصله زمانی شمارش ذرات به ماهیت عملیات بستگی دارد. طبق دستورالعمل‌های GMP اتحادیه اروپا و سازمان غذا دارو، برای بسته‌بندی محصولات در شرایط ضدعفونی نیاز به شمارش مداوم ذرات است. در مورد سایر فعالیت‌های تولیدی، ارزیابی ریسک تعیین می‌کند که توالی شمارش چگونه باشد. برای این منظور می‌توان این کارها را انجام داد: فهرست کردن مناطق و عملیاتی که تحت نظارت قرار ندارند (مانند عملیاتی که مشخص است سطح بالایی از ذرات را تولید می‌کنند، مانند سانتریفیوژ. ممکن است برخی لازم باشد نشان داده شود ذراتی که توسط برخی مواد یا تجهیزات معین تولید میشوند، میکروبی نیستند. برای این منظور می‌توان سطح ذرات داخل اتاق تمیز را در حالتی که تجهیزات کار نمی‌کنند و افراد حضور ندارند، اندازه گرفت و مجدداً پس از شروع فعالیت تجهیزات و هم‌چنان بدون حضور افراد اندازه گرفت و در نهایت تفاوت‌ها را مقایسه کرد.) تمرکز بر عملیات پایین‌دستی مانند تصفیه، فرمول‌بندی نهایی و بسته‌بندی اولیه (آماده‌سازی اجزاء)تعیین فاصله زمانی نظارت‌ها (یک رویکرد این است که اندازه‌گیری‌ها با فواصل زمانی کوتاه انجام شوند و در صورت رضایت‌بخش بودن داده‌ها، فواصل زمانی به یک ماه افزایش داده شوند.) موقعیت‌های مکانی پایش را می‌توان بر این مبنا تعیین کرد: با بررسی نتایج مطالعة شمارش تعداد ذرات برای طبقه‌بندی و شناسایی مکانی که «بدترین حالت» بوده است (در صورت وجود)؛ با بررسی جریان فرآیند و انتخاب آزمایش‌هایی که نمایندة عملیات محسوب میشوند؛ با استفاده از ارزیابی ریسک. به عنوان مثال، آیا عملیات موردنظر بر اتاق تمیز مجاور (شاید با درجه متفاوت) تأثیر منفی می‌گذارد؟ در چنین مثالی ممکن است نیاز باشد یک شمارندة ذرات در ناحیه مجاور قرار داده شود. ساخت اتاق تمیز فرآیند ساخت اتاق تمیز می‌تواند شامل چندین مرحله باشد که عبارت هستند از: کارهای متداول ساختمانی (ساخت‌وسازهای عمرانی) نصب مسیرهای هوا، تأسیسات و شبکه‌های انرژی نصب واحدهای مدیریت هوا و سایر عناصر سیستم تهویة مطبوع ساخت محوطة اتاق تمیز (دیوار، سقف و غیره) نصب تجهیزات فرآیند و سیستم‌های جانبی کارهای ساختمانی متداول شامل بهسازی و نظافت محوطة خارجی، ساخت ساختمان‌ها، ترتیب دادن شبکه‌های خارجی و داخلی، تکمیل و روکش دیوارهای داخلی، سقف و کف برای ساخت اتاق تمیز است. تأسیسات و شبکه‌های انرژی (برق و روشنایی، آب سرد و گرم، بخار و غیره) باید تکمیل و نقاط استفاده یا توزیع را تأمین کنند. اتاق‌های تمیز شامل محوطه‌ها (دیوارها، سقف، کف، درها، پنجره‌ها، اتاق‌های انتقال و غیره)، سامانه‌های تهویة مطبوع (گرمایش، تهویه و تهویه مطبوع) همراه با با کنترل، روشنایی، لوله‌کشی و سایر تجهیزات داخلی هستند. تجهیزات یا سامانه‌های فرآیند، پشتیبانی و تأسیسات باید پس از اتمام ساخت اتاق تمیز نصب شوند. تجهیزات سنگین و لوله‌کشی را می‌توان مستثنی کرد و قبل از ساخت محوطة اتاق تمیز نصب کرد. علاوه بر آن، اتاق تمیز باید ورودی بلندی داشته باشد که امکان انجام این کارها را فراهم آورد، اگرچه برای عملکرد عادی باید آب‌بندی شود. الزامات انتقال تجهیزات به داخل و خارج از اتاق‌های تمیز در استاندارد ایزو14644-5 توضیح داده شده است. یک نمونه از برنامه‌های زمانی در جدول 2 نشان داده شده است. همة طرفین توافق باید از قبل این برنامه را تأیید کنند. این طرحی اولیه است. در عمل ممکن است چندین تصحیح و انحراف از برنامه رخ دهد. خطرناک‌ترین قسمت‌ها، مرزهای بین گروه‌های مختلف هستند. هر مرحله باید پس از اتمام مورد تأیید قرار گیرد و مستند شود که با جی‌ام‌پی انطباق دارد. مدیریت خوب و تعریف مسئولیت‌ها در ساخت‌وساز بسیار مهم است. اتلاف وقت به‌خاطر تأخیر در تأمین تجهیزات یا قطعات اتاق تمیز به معنای افزایش هزینه‌ها و همچنین کاهش کیفیت است. بهترین روش، ساخت سریع و بدون وقفه در بین مراحل است. تغییرات بی‌پایان وظایف و محل‌های کاری گروه‌های ساختمانی کمکی به کسب کیفیت مطلوب اتاق تمیز نمی‌کند. نصاب محوطة اتاق تمیز تنها پس از تکمیل ساخت‌وسازهای عمرانی، مسیرهای هوا و سایر آماده‌سازی‌ها باید شروع به کار کند. همة پیمانکاران باید کار خود را تکمیل کنند و قبل از شروع ساخت اتاق تمیز، محل را ترک کنند. حضور افراد و شرکت‌های مختلف، تداخل کارها و مواد بسته‌بندی، منجر به «رویه بد ساخت‌وساز» میشود که باید از آن اجتناب کرد. «تمیز کار کردن» قانون طلایی همة سازندگان اتاق تمیز است. تا زمانی که تمام کارهای عمرانی انجام نشده و تمام مواد زائد از محل خارج نشده‌اند، نباید نصب مسیرهای هوا آغاز شود. نظافت محل، رفتار صحیح افراد و پوشیدن لباس‌ها مناسب از اهمیت زیادی برخودار هستند. همة اعضای گروه ساخت‌وساز باید متوجه باشند که آمده‌اند محیط را تمیزتر کنند نه برعکس. الزامات نظافت و نیاز رو به افزایش به تمیزی باید در دستورالعمل ساخت‌وساز تمیز (پدستورالعمل نظافت) مستند شود. جدول 3 نمونه‌ای از چنین دستورالعملی را نشان می‌دهد. ممکن است خلاصه یا اصلاح شود، اما ایدة اصلی افزایش تمیزی در طی ساخت‌وساز باید دنبال شود. قانون طلایی «تمیز کار کردن کار» از اهمیتی حیاتی برای تأسیسات تولیدی استریل و ضدعفونی برخوردار است. بیشتر بخوانید | بررسی اشتباهات در طراحی اتاق تمیز طراحی اتاق تمیز منظور از طراحی اتاق تمیز، طراحی مجموعه‌ای از اسناد شامل یادداشت‌ها و نقشه‌هایی است که این امکان را در اختیار کاربر قرار می‌دهند که درکی از محل تولید آینده داشته باشد و بتواند هزینه‌ها و نحوه ساخت آن را برآورد کند. طراحی اتاق تمیز شامل دو مرحله طراحی اولیه و نقشه های کاری است.
فیلترهای اتاق تمیز
فیلتر هپا پیش فیلتر فیلتر کیسه ای
برای اینکه یک اتاق تمیز مطابق با استانداردها باشد باید از تجهیزاتی که مناسب استفاده کند.
در ادامه به چند مورد از تجهیزات اتاق تمیز اشاره می کنیم: لامینار ایرفالو پس ترو گارمنت باکس میست شاور تجهیزات استیل کرو و کرنر فن فیلتر یونیت کنترل و مانیتورینگ پرده پی وی سی تجهیزات تمیزسازی اتاق توزین پس باکس درب اتاق تمیز لباس اتاق تمیز روشنایی اتاق تمیز سیستم اینترلاک پنجره بازدید دوش هوا