عملیات و فرآیندها مهمترین عنصرهای یک سیستم می باشد که در تمامی مراحل پروژه اعم از طراحی، برنامه ریزی و اجرا مورد بررسی قرار می گیرند. سیستم مدیریت HSE نیز از مجموعه فرآیندها و کنترل ها تشکیل گردیده که در راستای تحقق اهداف مدیریت یک پروژه الزامیست. تمامی فرآیندهای یک سازمان باید تحت کنترل قرار گرفته و تمهیدات و لایه های حفاظتی مطلوبی در راستای کاهش حوادث و‌بیماری های شغلی اندیشیده شود. هدف از این کنترل ها جلوگیری از ایجاد اختلال در روند سیستم مدیریت ایمنی، بهداشت و محیط زیست بوده که پیش بینی و ارزیابی ریسک شده اند
سرفصل ها:
- اولویت بندی اقدامات کنترلی
- نوع و میزان کنترل های عملیاتی با توجه به ماهیت عملیات، ریسک ها و فرصت ها
- فرصت ها و تهدید ها در فاز طراحی
- مدیریت تغییرات
- تاثیر بازرسی در کنترل عملیات
روش اجرایی کنترل عملیات
کنترل عملیات در حوزه HSE یکی از مهمترین مستندات مورد نیاز هر شرکتی است. در واقع هسته اصلی و مرکزی طراحی، مستندسازی و اجرای سیستم HSE همین کنترل عملیات است.کنترل عملیات متناسب با زمینه فعالیت هر سازمانی متغیر است.
دستورالعمل کنترل عملیات ، خودش شامل یکسری دستورالعملها، فرمها و گزارشهایی جهت پیشبرد سیستم HSE هست. به عنوان مثال دستورالعمل ایمنی در جوشکاری و برشکاری برای هر شرکتی کاربرد ندارد. یا مثلا یک شرکتی که با اشعه ایکس کار می کند بایستی دستورالعمل ایمنی مربوطه را تهیه و تدوین و در فرآیند کنترل عملیات آن را ببینند.
مثال دیگر با توجه به مساله ایمنی روز می توان دستورالعملهای ایمنی و زیست محیطی به روش اجرایی کنترل عملیات اضافه نمود. مانند دستورالعمل ایمنی و مقابله با شیوع ویروس کرونا (covid 19) که می تواند ایمنی سازمان را افزایش دهد.
۱- هدف :
جهت حصول اطمینان از تعهد شرکت آن دسته از عملیات و فرآیندهای همراه با ریسکهای شناخته شده که نیاز به اعمال اقدام های کنترلی در مورد آن وجود دارد مشخص نموده است
۲- دامنه كاربرد :
دامنه کاربرد این روش اجرایی در ارتباط با کلیه فعالیتهای کارکنان، محصولات و خدمات کلیه واحدها اعم از رسمی و پیمانکار است.
۳- مسئوليت نظارت و اجرا :
- نظارت : نماینده مدیریت.
- اجرا : واحد HSE
۴- شرح:
سرپرست HSE بایستی دستورالعمل های کاری برای کنترل ریسک های شناخته شده خود ایجاد نموده و در زمان طرح ریزی دستورالعمل های کاری بایستی شرایط ذیل را مورد توجه قرار دهد.
مدیر واحد در صورت لزوم باید با ترتیب دادن جلساتی با سرپرست HSE و مسئول خدمات پشتیبانی به منظور حسن اطمینان از اجرای دستورالعمل های کاری ابلاغ شده و نیز تامین پرسنل مورد نیاز بخش HSE، امکانات و تجهیزات ضروری لازم را در جهت برآورده نمودن الزامات مربوطه مورد توجه قرار دهد.
۴ – ۱- ایجاد و برقراری دستورالعمل های مدون برای پوشش دادن وضعیت هایی که نبود آنها ممکن است منجر به انحراف از خط مشی و اهداف ایمنی و بهداشت و محیط زیست می گردد.
بند ۴- ۲- مشخص نمودن معیار های عملیاتی دستورالعمل ها.
۴- ۳ – ایجاد و برقراری دستورالعمل های مرتبط با ریسک های ایمنی وبهداشت شناخته شده مواد، تجهیزات وخدمات خریداری شده ویا مورداستفاده شرکت وابلاغ روش ها و نیازمندی های مرتبط با عرضه کنندگان و تامین کنندگان .
۴- ۴- ایجاد و برقراری دستورالعمل های کاری برای طراحی محیط کاری، فرآیند، تاسیسات، ماشین آلات، رویه های عملیاتی و سازماندهی کار از جمله انطباق کار با قابلیت های انسانی به منظور حذف یا کاهش ریسک های ایمنی و بهداشت و منشاء آنها.
روش اجرایی کنترل عملیات – سرپرست HSE
سرپرست HSE بایستی با نظارت بر فعالیت های اجرایی پروژه ها و نیز محیط های کاری و انطباق این فعالیت ها با دستورالعمل های کاری ابلاغ شده اقدامات زیر را انجام دهد.
- تهیه گزارش هفتگی مطابق با فرم گزارش هفتگی HSE با کد F-44-00-01 .
- بازرسی روزانه از واحدهای عملیاتی و راهنمایی انجام کار بصورت اصولی وگزارش روزانه به مدیریت.
- جلوگیری از ادامه کار نا ایمن و گزارش به مدیریت.
- نظارت بر انجام کار بر اساس سیستم مجوز کاری Hot/Cold Permit
- بازرسی از مواد غذایی و گزارش به مدیریت.
- سایر انجام امور بر اساس صلاحدید مقام مافوق.
نکته : کلیه دستورالعمل های کاری، ایمنی وبهداشت ومحیط زیست که مرتبط باروش اجرایی کنترل عملیات هستند در فرم فهرست اطلاعات مدون معتبر درج گردیده است. این دستورالعمل ها در مقاطع کاری مختلف متناسب با ماهیت کارها و فرایندها و نیازها مستند می گردند. لذا شرکت بایستی متناسب با فعالیت های پر خطر خود اقدام به تهیه و تدوین دستورالعملهای ایمنی نماید.
۵- توزیع نسخ :
مطابق با فرم فهرست اطلاعات مدون معتبر توزیع شده است.
۶- مدارک پیوست :
روش اجرایی کنترل عملیات – گواهینامه HSE
قطعا برای دریافت گواهینامه HSE و یا ایزو 14001 و یا ایزو 45001 نیاز به طراحی و پیاده سازی فرآیند کنترل عملیات هست. عمده وظیفه یک کارشناس HSE ، اجرای دستورالعمل کنترل عملیات می باشد.
اخذ گواهینامه HSE مستلزم طراحی و اجرای دستورالعملهای ایمنی و زیست محیطی متناسب با فعالیت سازمان است.
دستورالعمل کنترل عملیات – اهداف
هدف از اجرای دستورالعمل کنترل عملیات ، کاهش ریسکهای ایمنی و زیست محیطی هست. یک کارشناس ایمنی متخصص باید به کلیات فرآیند کنترل عملیات مسلط باشد.
تمام فرآیندهای سیستم مدیریت HSE به نوعی پشتیبان گر روش اجرایی کنترل عملیات می باشد. ایجاد یک محیط ایمن و دوستدار محیط زیست ، از اهداف عالی این سند می باشد.
نحوه تدوین روش اجرایی کنترل عملیات
وقتی یک کارشناس HSE وارد سازمانی می شود، ملزم به تدوین روش اجرایی کنترل عملیات هست. کنترل عملیات در واقع کنترل کلیه فرآیندهای سازمانی در چارچوب ایمنی و محیط زیست است. لذا هر جایی که کارشناسان ایمنی احساس خطر می کنند بایستی دستورالعملهای ایمنی و زیست محیطی متناسب با آن تهیه و تدوین گردد.
استفاده از نمودارهای OPC و FPC جهت شناسایی و تحلیل فرآیندها کمک شایانی می کند.
کنترل عملیات – آموزش
آموزش رکن اساسی در هر سیستم مدیریتی هست. بخش عمده کنترل عملیات به واسطه اجرای صحیح آموزشهای HSE اجرایی می گردد. تهیه و تدوین انواع دستورالعملها و فرمهای ایمنی بدون اجرای نشستهای آموزشی بلااستفاده خواهد بود.
کارگاههای آموزشی، فرهنگ سازی، آموزش مستمر و اثربخش یک ابزار قوی جهت افزایش راندمان کنترل عملیات هست
کنترل عملیات – دروس دانشگاهی
متاسفانه اکثر دانشجویان که در حوزه HSE مشغول به تحصیل هستند، تجربه و تخصص کنترل عملیات را یاد نمی گیرند. در سرفصلهای معین توسط وزارت علوم و تحقیقات و فناوری در مورد کنترل عملیات اشارات زیادی نمی شود.
در رشته های ایمنی ، بهداشت حرفه ای و HSE دانشگاهی از موضوع کنترل عملیات سرسری گذر می کنند، در حالیکه موضوع کنترل عملیات از ارکان اساسی در HSE محسوب می گردد
نمونه روش اجرایی کنترل عملیات – مستندات
تهیه و تدوین مستندات مربوط به روش اجرایی کنترل عملیات برای کارشناسان HSE مبتدی کار سختی هست.
اخذ گواهینامه HSE-MS سازمان خود را به ما بسپارید.
روش اجرایی کنترل عملیات – ایمنی و بهداشت
روش اجرایی کنترل عملیات تشریح کننده ی کنترلهای ایمنی ، بهداشتی و زیست محیطی بر روی فعالیتهای خطر زای شناسایی شده است. مطابق استاندارد ISO45001 و ISO14001 سازمان میبایست یک روش اجرایی کنترل عملیات تدوین کند.
در این دستورالعمل باید تمامی دستورالعملهای ایمنی ، بهداشتی و زیست محیطی مرتبط با فرایندهای خطرساز در زیر مجموعه روش اجرایی کنترل عملیات دیده شده باشد.
در استاندارد ISO45001 و ISO14001 در مورد کنترل عملیات بحث شده است. اما در مدل HSE ارائه شده توسط OGP صراحتا بندی با این عنوان وجود ندارد. اما در بند ۵ یعنی ” طرح ریزی ” و در زیر بند آن ۵-۳ ”روشهای اجرایی و دستورالعملهای کاری ”به موضوع کنترل عملیات پرداخته شده است. زیر بند “روشهای اجرایی و دستورالعملهای کاری” در مدل HSE از نظر محتوایی کاملا شبیه همان بند کنترل عملیات استانداردهای ISO45001 و ISO14001 است.
روش اجرایی کنترل عملیات – ایزو ۱۴۰۰۱ و ایزو ۴۵۰۰۱
در زیر بند ” روشهای اجرایی و دستورالعملهای کاری ”مدل HSE و همچنین بند ” کنترل عملیات ” استانداردهای ISO45001 و ISO14001 بیان می گردد. فعالیتهایی که نبود روشهای اجرایی و دستورالعملهای مدون میتواند منجر به تخطی از خط مشی ایمنی ، بهداشت و محیط زیست یا الزامات قانونی شود باید شناسایی و برای آنها دستورالعمل یا روش اجرایی تدوین شود. سپس با تعریف معیارهای عملکرد پایش گردند.
در استاندارد ایزو 14001 و ایزو 45001 از تدوین روش صحیح اجرای کار و دیدن موضوعات HSE در آن بعنوان ابزاری برای کنترل استفاده میشد. تدوین دستورالعملهایی مثل ایمنی کارهای تعمیراتی ، ایمنی در بتن ریزی ، ایمنی در جوشکاری و برشکاری جزو این ابزار کنترلی هست.
همچنین ایمنی نردبان ، ایمنی در گود برداری ، ایمنی کار در ارتفاع ، ایمنی داربست ، دستورالعمل ایمنی ورود به فضای بسته ، مدیریت مواد زائد و … نیز جزو این ابزار هست.
اما در استاندارد ISO14001:2015 ایزو ۱۴۰۰۱ ویرایش ۲۰۱۵ در بند ” طرح ریزی عملیات و کنترل ” عنوان میشود با در نظر داشتن طیف عملیات و ریسکهای سازمان میتوان روشهای متنوعی از کنترلهای عملیاتی را بکار برد.
در استاندارد ISO14001:2015 روشهای کنترلی جهت کنترل عملیات تنها به تدوین روشها و دستورالعملهای ایمنی محدود نمیشود. بلکه میتوان فرایندها را طوری طراحی کرد تا از خطا جلوگیری شود یا از فناوریهای نوین برای کنترل فرایندها یا عملیات استفاده کرد.
استفاده از افراد ذی صلاح برای کسب اطمینان از نتایج مطلوب و همین طور اجرای فرایندها به نحوی خاص نیز اروشهای کنترل عملیات است.
